Wat is écht schadelijk?

Wat is écht schadelijk?

Hoogbegaafde mensen zijn vaak kritisch, belezen en gevoelig voor nuances in communicatie. Combineer dat met een kind dat een tijdje niet lekker in zijn vel zit en dan gaan veel mensen lezen, onderbouwen en uitzoeken. Heel fijn, omdat daarmee veel expertise wordt vergaard en mensen niet alleen genoegen nemen met de gangbare weg. Met voorop het welzijn van de kinderen en het mooie doel om een kind zich prettig te laten ontwikkelen.

Ik merk wel dat ik me regelmatig zorgen maak om onrust die ik zie tussen ouders en professionals in het werkveld. Daar ben ik vast ook een veroorzaker van (geweest) en daarin hoop ik echt een andere rol aan te nemen. Het lijkt soms alsof er ontzettend veel maatwerk nodig is voordat hoogbegaafde kinderen een prettige ontwikkeling hebben en dat onderwijs dat dit maatwerk niet biedt beschadigend is voor een kind. Ik ben van mening dat dit niet zo is. Er is wel wat nodig, maar geen extreem maatwerk en doorlopende hulpverlening.

Vroege zorgen

Veel kinderen laten al op jonge leeftijd frustratie of aangepast gedrag zien. Dit doet alarmbellen rinkelen en kan erg ongrijpbaar zijn. In sommige gevallen is dit het begin van een langdurig gedoe om tot een passend aanbod voor een kind te komen. In het positieve geval wordt snel duidelijk wat er nodig is om stappen voorwaarts te zetten en is er weer een groei mogelijk.

Ik merk dat deze vroege ‘code rood’ een forse invloed heeft op het traject dat na een onderzoek of signalering komt. Dat hierbij het onderscheid tussen ‘normale levenspijn’ en ‘écht schadelijke situaties’ niet meer duidelijk gemaakt wordt. Met als gevolg dat veel hulpverlening, begeleiding en strijd met school ingezet wordt.

Normale levenspijn

Is het écht schadelijk om een kind zijn presentatie te laten verpesten, als iedereen het allang aan ziet komen en hij zelf niet genoeg inzet heeft geleverd? Is het schadelijk om kinderen onderling hard hun ruzie uit te laten vechten? Is het schadelijk als een kind streng wordt toegesproken als hij zijn spullen niet op orde heeft? Is het schadelijk als een kind niet mee mag doen met een spelletje? Is het schadelijk als een kind moet wachten tot de uitleg voorbij is, terwijl hij het al weet?

Nee, alsjeblieft niet. Het liefst heb ik een opvoeding en ontwikkelpad dat voorbereid op hoe de echte wereld werkt. Om een kind te leren zich ook zelf te handhaven in barre tijden. Het is ook heel normaal dat kinderen onhandige keuzes maken en de consequenties van hun acties niet overzien. Daarom zijn de consequenties van hun acties ook afgestemd op hun leeftijd. Dit is ook iets anders dan wachten tot het fout gaat, omdat je ze graag op hun bek ziet gaan. Maar ergens gun ik kinderen zeker levenspijn, omdat er een mooi vangnet is om van dag tot dag hierin te leren sterker te worden.

Dragen wij als volwassenen een verantwoordelijkheid om levenspijn bij een kind te voorkomen of op te lossen? Tot op zekere hoogte wel, want anders is het kindermishandeling of -verwaarlozing. Heel goed dat wij ons aangesproken en verantwoordelijk voelen. Dit betekent ook dat wij een verantwoordelijkheid hebben om kinderen passend te laten pootjebaden in de normale levenspijn, zodat ze weten wat ze aan zichzelf hebben en een gezond wereldbeeld hebben. Dat ze weten wanneer ze wel hulp van een ander kunnen vragen en dat ze zich kunnen handhaven als iemand zich niet aangesproken voelt om je te helpen.

Als we daarin kinderen zien als te kwetsbaar of te afhankelijk van aanbod van een ander, geloof ik dat wij ze sociaal-emotioneel kreupel maken. We leren ze onvoldoende vertrouwen op anderen en eigen verantwoordelijkheid nemen, omgaan met normale levenspijn. Dit geldt ook voor situaties waarin we een ander te verantwoordelijk maken voor het welzijn van een kind, zoals bijvoorbeeld een juf die moet aanvoelen wanneer een kind iets niet durft te zeggen of een ander kind dat moet stoppen met pesten. Onderliggend dreigt hierin de boodschap: ‘Als een ander zich niet ongevraagd ontfermt over jou, dan heeft hij niet het beste met je voor.’ Dat is een boodschap waardoor een kind leert de buitenwereld minder te vertrouwen, wat ontzettend zonde is. Ik zie in behandeling regelmatig kinderen die passief teleurgesteld zijn in anderen, vanuit de verwachting dat de buitenwereld meer zorg voor ze zou moeten dragen dan mij logisch lijkt.

Écht schadelijk

Wat oprecht schadelijk en psychisch onverantwoord is, kan ik niet letterlijk zeggen. Sorry voor de anti-climax. Dit is echt is om per persoon te bekijken en mij helpt het om daar telkens neutraal naar te kijken. Ik vraag me wel regelmatig af ‘is dit écht schadelijk of normale levenspijn?’, terwijl ik onrustig op mijn handen zit als ik zie dat een kind het moeilijk heeft. Als dit onderscheid vervaagt, ontstaat een situatie die juist schadelijk zou kunnen zijn.

Hierbij zie ik op wekelijkse basis situaties die ontzettend beladen raken, bijvoorbeeld vanuit een strijd om gezien te worden, voldoende uitgedaagd te worden of sociaal geaccepteerd te worden. Kinderen reageren vaak meer op de beladen situatie die ontstaat, dan op waar het in eerste instantie over ging. Bijvoorbeeld ook rondom het maken van fouten. Als ik ervan uitga dat iemand sterke faalangst heeft en heel onzeker is, ga ik als volwassene meer beladen reageren op een prestatie. De sleutel zit vaak in weinig beladen doen over iets, waardoor een ander zich ook vrij en oké voelt. Ditzelfde geldt voor hoe er op onaardig gedrag van anderen of onhandige uitspraken van een leerkracht wordt gereageerd. Als je hier zelf sterk op reageert, komt het gedrag van een ander ook onveiliger over.

Ik weet dat dit ook een gevoelig onderwerp is, maar ik doe graag een oproep om nuchter te worden, ook rondom de behoeften die hoogbegaafde kinderen hebben. Ik hoop als professional het onderscheid te maken tussen noodzakelijke aanpassingen (om buitensporige schade te voorkomen of op te lossen) en normale levenspijn. Met nog steeds hetzelfde doel: om een kind zich prettig te laten ontwikkelen. Daar hoort ook een hoop gejammer, gezeur, gehuil, gezucht en gebrul bij, wat zeker niet schadelijk is.