Met warmte niet zielig

Een van de onderwerpen die het vaakst langskomt in ouderbegeleiding is de vraag of je moet loslaten. Ga je een kind aan zijn lot overlaten of er meer bovenop zitten? Zowel bij pubers als bij jongere kinderen. Hoeveel moet je als ouder helpen bij huiswerk? En als je loslaat, dan gebeurt er helemaal niks meer, dat is toch niet de bedoeling? Ook in een therapeutische relatie kom ik dit vraagstuk geregeld tegen. Is iemand kwetsbaar en beschadigd? Is iemand ‘kapot’ in zijn hoofd en moet hij gezond gemaakt worden? Of is iemand een normaal mens en onderschat ik dan de problematiek?

Ik heb me laatst verontschuldigd tegen een van mijn cliënten. Een jongvolwassen vrouw die al lange tijd lijdt aan depressieve klachten en veel hulpverleners heeft gezien. Ik merkte bij mezelf dat ik haar kwetsbaar en zielig ging vinden. Dat ik de teugels strakker ging trekken en haar controlerende vragen ging stellen. Ik voelde hierbij de afstand tussen ons beiden groter worden (die afspraken op afstand helpen daar ook niet bij) en – hoewel een centraal thema in onze gesprekken is om tot mildheid en zelfacceptatie te komen – ik op haar in wilde praten om suïcidale gedachten te verminderen. Ik heb sorry gezegd, omdat ik haar als volwaardig mens wil zien en die afstand niet wil. Het gaf een hoop lucht in het gesprek om daarna toch weer gelijkwaardig verder te praten.

De waarde van (enkel) warmte?

Ik merk dat veel mensen in therapie op zoek zijn naar erkenning. Zeker mensen die veel hulpverlening hebben gehad waarin ze zichzelf afgewezen hebben gevoeld. Die erkenning is belangrijk, omdat je met zelfrespect aan je problemen wilt werken. Wanneer iemand zich enkel richt op erkenning, vind ik dat minder helpend. Een therapeut is geen ja-knikker en een warm bad met zelfliefde is niet realistisch voor hoe de buitenwereld met je omgaat. Uiteindelijk wil je een persoon wel eerlijk naar zichzelf leren kijken en weerbaar maken in de wereld. Dat doe je niet door afwijzing én niet door eenzijdige erkenning. Zo vraag ik regelmatig aan cliënten: “Je hebt helemaal gelijk hierin, wat is dan nog het probleem?” Soms verandert dit het onderwerp en blijkt er iets anders te zijn, soms zegt iemand “Ja, eh, geen idee eigenlijk meer” en zijn we snel klaar.

Ditzelfde geldt voor opvoeding. Ik besef dat ik nu afwisselend schrijf over opvoeding en therapie, sorry daarvoor! Ik zie ouders geregeld worstelen tussen overmatig warm erkennen en uit frustratie wegduwen. Je houdt het als volwassene ook vaak niet vol om altijd positief, steunend en rustig te blijven. Dat is voor een kind tevens onrealistisch, want andere mensen hebben dan andere grenzen en reacties dan hoe het thuis geleerd wordt. In de klas en op het schoolplein hebben mensen ook meningen en irritaties. Dit zijn geen nare mensen, maar gewoon mensen. Je kind leren omgaan met realistische mensen is juist belangrijk. En voor jezelf ook belangrijk, om consequent te blijven in het stellen van passende grenzen is het nodig dat je zelf achter je grenzen staat en deze mét erkenning kunt stellen. Als je jezelf een naar, koud mens vindt als je grenzen stelt dan houd je ze ook niet vol.

Hoe kwetsbaar is iemand?

Een van mijn cliënten die het langst bij mij in behandeling was, gaf na ongeveer twee jaar plotseling in een sessie aan: “Eigenlijk wil ik dat dit mijn eindgesprek is. Ik heb namelijk beseft dat ik niet zielig ben. Volgens mij kan ik me goed aanstellen en dat is niet erg, dat blijf ik vast nog wel een tijdje doen. Ik ben eigenlijk best wel blij zo!” Ik was verbaasd, omdat we al langere tijd sessies hadden waarin ze veel moest huilen en ik alles uit de kast had getrokken om te kijken hoe ik haar kon helpen. Ik durfde daarbij ook weinig provocatieve therapie in te zetten, omdat ze zo kwetsbaar overkwam. Ik heb aan deze cliënt gevraagd: “Natuurlijk heel mooi en ik sta achter je, maar wat hebben we dan de afgelopen maanden zitten doen?” Het meisje zei: “Ja, weet ik ook eigenlijk niet.” Ik legde haar uit dat cliënten bij mij normaliter altijd een verslagje moeten schrijven tussen sessies door, maar ik het haar eigenlijk niet wilde vragen omdat ze al zoveel moeite had om uit te leggen wat er aan de hand was. Ze gaf aan: “Oh echt? Nou, dat mag wel hoor.” We hebben de afspraak gemaakt dat – als ze ooit terug zou komen – de normale regels ook voor haar zouden gelden en zijn met een glimlach uit elkaar gegaan.

Ik dacht dat ik binnen mijn opleiding provocatief coachen wel had geleerd om een ander niet zielig te vinden, maar toch was het zo. Dat dit meisje zelf aangaf dat ik haar minder kwetsbaar mocht vinden, heeft indruk op me gemaakt. Ik denk dat we mensen kleiner maken door te denken dat ze kwetsbaar zijn. Je straalt het toch stiekem uit, ook als je het zelf positief vindt om rekening te houden met kwetsbaarheid. Betekent dit dat je iemand nodeloos provoceert, negeert of in onveilige situaties duwt? Nee, natuurlijk niet! Dan zou je weer doorslaan naar te koud en afwijzend. Loslaten betekent dus niet dat je iemand aan zijn lot overlaat, maar met warmte vertrouwen in veerkracht. Hulp wanneer nodig en alléén wanneer nodig. En dat vertrouwen begint bij jezelf, niet bij de ander.

Ik kan me voorstellen dat mensen een persoon wel als kwetsbaar zien als deze veel heeft meegemaakt en ongelukkig is. Kinderen die in paniek regelmatig roepen dat ze dood willen, getraumatiseerde mensen en vroege zorgen die lang aanblijven. Ook in de complexere zorg, waarbij je rust op wil zoeken en een situatie wil stabiliseren, blijf ik erbij dat je iemand niet zielig of overmatig kwetsbaar moet vinden. Iemand heeft een vangnet nodig en sensitiviteit voor zijn behoeften, maar geen fluwelen handschoen.

Afrondend nog een mooi voorbeeld uit een van mijn provocatieve gesprekken:

Cliënt: Ik weet het allemaal even niet meer, ik voel me zo klein en verdrietig…..

Ik: Oh oké, dan zal ik even stil zijn meelevend knikken.

Wat? Nee hoor, dat hoeft niet.

Hoezo? Ik wil erbij stil staan dat je klein bent. Kleine mensen hebben zorg nodig en niet een te hoog tempo. Daar wil ik even erkenning voor geven.

Oh bah, hou op. Dat is niet wat ik bedoel. Ik wil zeggen dat ik me gewoon heel shit voel nu.

Shit? Ja dat kan ik me goed voorstellen, je hebt ook een shit week gehad. Dat heet een normaal gevoelsleven en daar kan ik je mee feliciteren, dat heb je.

Ja klopt…

Maar voor kleine mensen wil ik toch even rustig aan doen….

Nee hou op! Ik voel me gewoon even shit en wil mijn probleem bespreken!

Oh sorry, vertel… Wat is het probleem?