Een relaas over maakbaarheid en luiheid

Ik gaf laatst een lezing voor ongeveer 500 toehoorders met de titel ‘Een beetje lui is oké’. Een ontzettend gave kans om belangrijk gedachtegoed over de brug te krijgen. Mijn kernboodschap was dat het ideaal van maakbaarheid belangrijke negatieve neveneffecten heeft, waarbij mensen zichzelf overwerken door steeds iets te moeten verbeteren bij zichzelf of de ander en dat we kinderen onbedoeld leren dat ze niet goed zijn zoals ze zijn. Als je doelen blijft stellen richting ‘de beste versie van jezelf’ en zo productief mogelijk toch in balans wilt blijven, dan ben je continu een wandelend zelfverbeteringsproject. En dan ben je niet goed zoals je nu al bent, want je zou beter kunnen zijn als we maar het juiste plan hebben. Liever leer ik mensen om met zelfrespect zichzelf te zijn, inclusief gebreken en inefficiëntie. Dat betekent dat je stelt dat maakbaarheid op veel punten niet mogelijk is, of in ieder geval niet makkelijk haalbaar en vaak ook niet wenselijk. Dat luiheid vergt dat je verdraagt en vertrouwen hebt dat het ergens wel goed komt.

Als ik een ander accepteer zoals hij is, dan betekent het dat ik inzie dat Kasper het leuk vindt om overal kritisch op te reageren en de discussie aan te gaan. Strijden zit in zijn aard en hij zal vast geen aangepast, gedwee kind worden. En dat Hanna angstiger is aangelegd dan andere kinderen, dus dat ze misschien nooit heel zelfverzekerd of een haantje de voorste zal zijn. En dat ikzelf nooit écht assertief wordt, ook als ik mezelf het vaak voorneem om het ‘beter’ te doen.

Waarom zou je het opgeven? Laat je dan niet iemand in de steek en verwaarloos je de hulpvraag niet? Zeker niet. Belangrijk om te beseffen als je maakbaarheid ter discussie stelt, is dat iemand niet ‘kapot’ is of een mislukte versie van wat hij had kunnen zijn. Iemand is gewoon zichzelf en is ook goed als zichzelf. Zonder te sugar coaten persoonlijke beperkingen inzien, opgeven met strijden voor iets dat niet oplosbaar is en accepteren hoe het is. Hiermee vermindert psychisch lijden wel degelijk! Want het geeft psychisch lijden om iets te willen veranderen dat niet verandert. De afwijzing van de werkelijkheid en het gevoel dat je een teleurstelling bent ten opzichte van wat je zou kunnen zijn, dát geeft psychisch lijden. We denken vaak dat de weg hieruit is om plannen te maken en te verbeteren, maar dat is een fuik als dat niet lukt. Accepteren dat dit het is en met zelfrespect de strijd opgeven, dat is zeker helpend. Daarnaast is het oprecht verbindend als je de ander niet vergelijkt met de versie die hij had kunnen zijn, maar accepteert in de versie die je voor je hebt. Vanuit deze verbinding ontstaan veel mooie dingen.

Ik kan inmiddels niet meer anders kijken en denken dan dit. Ik kan hier gepassioneerd over vertellen en met humor mensen een spiegel voorhouden. En toch ving ik tijdens de lunch erg kritische geluiden op. Iemand noemde mijn verhaal zelfs ‘helemaal kut’ en een aantal mensen kwam naar me toe met de melding dat ze een ingewikkeld onderbuikgevoel aan mijn verhaal over hadden gehouden. Ze noemden het fatalistisch. Lekker dan. Daar heb ik de rest van de dag mijn hoofd over gebroken. Ik laat mensen liever niet gedesillusioneerd achter. Had ik de boodschap hoopvoller en positiever moeten maken? Had ik meer voorbeelden moeten geven of meer onderbouwing moeten bieden?

Later bedacht ik opeens het volgende: deze mensen hadden zich allemaal bewust ingeschreven op mijn lezing, met de titel ‘Een beetje lui is oké’, met een korte uitleg waar ik het over zou gaan hebben. Het enthousiasme voor een luie aanpak was er. Maar als luiheid ook betekent dat je zaken onopgelost laat en moet verdragen dat het niet beter wordt (althans, niet op de maakbaarheid-manier), dan is luiheid opeens een stuk minder aantrekkelijk. Liever lui, maar dan ook graag met dat zaken zichzelf oplossen. Dus dat alsnog het maakbaarheid idee wordt behaald en we geen teleurstellingen hoeven zijn, maar dan met minder moeite. Net als met lui opvoeden, waarbij ouders vaak hopen dat ‘loslaten’ ook betekent dat je kind meer zelf  het initiatief gaat nemen voor huiswerk. Mooi niet. Echte luiheid betekent accepteren hoe het is, mét haken en ogen. Dat kun je tot zekere hoogte romantiseren en de positieve kanten ervan inzien, maar tegelijkertijd moet je akkoord gaan met de rommeligheid van het leven. Het psychisch lijden dat voortkomt uit willen dat het anders is neemt af, maar emotionele pijn en andere emoties blijven. Dat betekent nog altijd netto winst in lijdensdruk, maar niet het mooie, opgeluchte plaatje van een opgeloste situatie waar mensen vaak naar op zoek zijn.

Ik had nog zoveel meer kunnen vertellen hierover, maar mijn tijd was op. Ik hoop dat de nare bijsmaak van mijn verhaal later bezinkt tot waardering voor de onderliggende boodschap. Dat de spiegel later indaalt en dan een positieve bijdrage heeft. Ik zal mijn praatje de volgende keer weer wat verbeteren, maar inhoudelijk kan ik het écht niet anders meer zien.